Over een paar jaar is POL optimaal ingericht voor natuur-, water- en klimaatopgaven

Het inrichtingsplan voor Polders het Oosterland en Lappenvoort (POL) is bijna rond. “We hebben zo'n 80% van het plan uitgewerkt", vertelt Gertjan Elzinga. Dat betekent dat de nieuwe inrichting van het gebied helder op papier staat. Vanuit Prolander werkt projecttrekker Erna Alting samen met procesmanager Gertjan Elzinga aan dit project. Dat doen ze vol overgave. Ze vertellen over de geschiedenis, het toekomstbeeld en het zorgvuldige proces met bewoners, grondeigenaren en gebiedspartners.

Natuur en recreatie

Erna vertelt wat Prolander in het gebied gaat doen: “We gaan de polders optimaal inrichten voor natuur, water en klimaat. Dat betekent dat de polders in de benedenloop van de Drentsche Aa behoorlijk natter worden, zoals ze van nature ook waren. En tegelijkertijd behouden de polders hun cruciale functie als noodwaterbergingsgebied zodat de stad Groningen droge voeten houdt. Nu werken we aan een definitief inrichtingsplan, waarbij we kijken wat nodig is om het gebied optimaal in te richten voor natuur, water en klimaat. We kijken bijvoorbeeld naar het waterpeil, waterberging, rioolpersleidingen die door het gebied liggen en cultuurhistorische waarden.”

Er wordt ook veel gerecreëerd in POL. “Dat willen we omwonenden en bezoekers natuurlijk niet ontnemen. Daarom kijken we waar dat in het gebied mogelijk blijft. Maar om de natuurdoelen te halen, moeten bepaalde gronden natter gemaakt worden voor moerasvorming. Na de inrichting kan daar bijvoorbeeld geen vee meer lopen. Dan kijken we of er andere grond binnen of buiten ons plangebied beschikbaar is voor huidige grondgebruikers”, vertelt Erna.

Herkenbare elementen van vroeger

Ooit was POL onderdeel van een uitgestrekt veengebied op de grens tussen Groningen en Drenthe. Na verloop van tijd werd het gebied een landbouwpolder. Er werden sloten gegraven die er nog steeds liggen. Bepaalde aardkundige en archeologische elementen uit de afgelopen 3000 jaar willen we na de inrichting herkenbaar houden. “We doen archeologisch en bodemkundig onderzoek”, vertelt Erna. “Daaruit blijkt onder andere dat in de late steentijd mensen leefden op beekduinen. Dat zijn hoge koppen in het gebied die droog bleven. Later zijn deze duinen door klimaatverandering overwoekerd door veen. Maar, veen oxideert en de beekduinen staken vele jaren later weer boven het veen uit. Tijdens de inrichting houden we de beekduinen en de sloten in stand. De beekduinen worden binnenkort onderzocht, zodat we weten of er nog archeologische waarden uit de steentijd voorkomen.”

Het gebied nat houden

In het noorden van POL groeit de bijzondere witte kievitsbloem, een beschermd doelsoort. Erna vertelt: “Dit gebied zetten we straks in de winter regelmatig kort onder water. Dat is gunstig voor de ontwikkeling van de witte kievitsbloem. In het centrale deel van de polder wordt dynamisch moeras gerealiseerd. Dat betekent dat we het gebied grotendeels onder water moeten zetten. In het voorjaar wordt het waterpeil verhoogd, zodat we in droge zomers water beschikbaar hebben in de buffer, een grote waterbak, om het gebied op die manier nat te houden. Ook in de zomer staan grote delen onder water, zo krijgen we een moerasachtige situatie.”

POL als waterbergingsgebied

“Nog even een paar stappen terug”, zegt Gertjan. “We willen POL klimaatbestendig maken. In Noord-Nederland kun je drie typen grond onderscheiden. Langs de Waddenkust tot aan de stad Groningen ligt klei en op de hogere delen van Drenthe ligt zand met keileem. Daar tussenin ligt een strook met veen.” Deze veenband speelt een belangrijke rol in het watersysteem in het noorden.” Ook zit in POL veel veen in de grond, soms wel pakketten van vier of vijf meter dik. Veen werkt als een spons. Valt er veel regen? Dan houdt het veen dat vast. Maar als veen één keer te veel is uitgedroogd, wordt er CO2 uitgestoten en houdt de grond geen water meer vast. We willen voorkomen dat het veen verder uitdroogt, want we willen het veen behouden. Dat kan op één manier: het veen nat houden. “Daar zijn de natuurdoelen op afgestemd. Naast de natuurdoelen die we willen realiseren, zorgen we ook dat POL een noodbergingsgebied blijft zodat Groningen droge voeten houdt", zegt Erna.

Een tijdlijn vanaf 2019

Gertjan vertelt hoe ze tot het inrichtingsplan zijn gekomen. “De planvorming startte in 2019. Er zijn verschillende scenario’s voor het gebied gemaakt om de inrichting te bepalen. Er liggen stapels onderzoeken naar archeologie, bodem en het watersysteem. Ook zijn er excursies georganiseerd voor belangstellenden. Deze informatie is vertaald naar een schetsontwerp dat in 2022 is gepresenteerd tijdens een inloopbijeenkomst. Met contouren is aangegeven hoe we het gebied willen inrichten en welke natuurdoelen de basis vormen voor de inrichting. In juni 2023 is het voorlopig ontwerp tijdens een inloopbijeenkomst gepresenteerd.” Erna vult aan: “Bij alle stappen is intensief contact geweest met grondeigenaren en omwonenden. Zij hebben veel belang bij het toekomstige inrichtingsplan. Het gaat om hun grond- en leefgebied. Daar moeten we zorgvuldig mee omgaan”. Gertjan sluit zich daarbij aan: “We moeten verrassingsvrij werken. Je moet als grondeigenaar of grondgebruiker niet overvallen worden met nieuwe besluiten. De tijdlijn begint in 2019 en de realisatie is in 2027. Dat is lang, maar ik ben ervan overtuigd dat een zorgvuldig gebiedsproces tijd kost.”

Tijdens de inloopavond van november 2023 wordt er een 80% versie van het inrichtingsplan met de omgeving gedeeld. Het is een gedegen plan. “We willen checken of we bij het uitwerken van de natuur-, water- en klimaatdoelen de belangen vanuit het gebied voldoende hebben meegenomen. Dat is iets wat ik graag wil benadrukken”, zegt Gertjan. “We proberen zo veel mogelijk rekening te houden met de belangen van omwonenden, grondeigenaren en gebiedspartners.”

De rol van Erna en Gertjan

Erna neemt de projectleiding op zich voor het inrichtingsplan. Dit doet ze in nauwe samenwerking met de projectleider van het gebied, Christina Schipper. Het gaat om de technische uitwerking van wat er moet gebeuren. Een combinatie van belangen en opgaven vertalen naar een integraal plan. Ze stemt hiervoor veel af met gebiedspartners en omwonenden. Advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV helpt om het inrichtingsplan en kaartmateriaal te maken.

Gertjan houdt zich bezig met het gebiedsproces en de manier waarop belanghebbenden en omwonenden meegenomen worden in het plan. POL ligt op de grens van de provincies (de opdrachtgevers) van Groningen en Drenthe. Bovendien zijn er twee gemeenten, Groningen en Tynaarlo, én twee waterschappen, Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest, betrokken. Gertjan let erop dat zij optreden als één overheid. Dat vergt veel afstemming. Gertjan is voorzitter van de werkgroep waarin alle overheden zijn vertegenwoordigd.

Samen voeren ze ook vertrouwelijke keukentafelgesprekken met grondeigenaren in het gebied. “Zo krijg je er meer gevoel bij”, zegt Erna. Ze willen toegankelijk en bereikbaar zijn voor omwonenden en nodigen zo nu en dan omwonenden uit voor een gesprek. Gertjan: “Ik ben ervan overtuigd dat je op locatie – dus in het gebied - het beste je verhaal kunt vertellen. Dat doen we zo veel mogelijk. Zo zijn er eerder excursies georganiseerd voor bewoners en gebiedspartners. Dat gaan we weer doen.” Erna vult aan: “Laatst was er een vraag over ruiterpaden. Dan gaan we samen het veld in om een gesprek te voeren.” Zo werken Erna en Gertjan aan een goed gebiedsproces. POL moet over een paar jaar optimaal ingericht zijn voor natuur-, water- en klimaatopgaven.

Bron: Meerschap Paterswolde